Tag Archives: Ayiti

May 14 2017

“Koulè Jezi Pa Enterese M Paske Sa Pa Enpòtan.”

Pa gen yon moun k ap li tèks sa a ki ka di m yo pa janm tande Kretyen Ayisyen yo –moun sa yo ki nan relijyon pèpè sa a ki rele Kretyènte a –ap repete pawòl tèt anba, pawòl san sans sa a. Jodi a, nou pral fè yon ti brase lide, yon ti bat bouch sou li. [Nòt: Yon relijyon pèpè se yon relijyon ki soti lòt bò dlo].

Si koulè Jezi pa enpòtan, pou ki sa Blan je vèt yo pran imaj yon mesye Blan je vèt ki sanble avèk yo epi yo di w se Jezi a sa?

Si koulè pa enpòtan vre nan reprezantasyon ak idantifikasyon, pou ki sa nan tout imaj kote y ap montre w Satan, yo reprezante l kòm yon kreyati a po nwa?

Ou pa janm poze tèt ou kesyon sa k fè sa? Ou pa janm itilize kapasite rezònman w pou w poze kesyon sou reprezantasyon ak idantifikasyon moun sa a yo di w ki Jezi a? Si w pa janm fè sa, ki sa w chwazi fè avèk entelijans sa a ke ou genyen an, entelijans sa a ke ou di Bondye bay ou a?

Si koulè Jezi pa enpòtan, mande mezye pastè, prèt, monseyè, elatriye yo –moun relijyon pèpè sa yo andedan peyi a –pou yo retire Jezi Blan je vèt y ap adore a pou yo ranplase l pa yon Jezi po nwa avèk “dreadlocks,” ki sanble avèk pèp Ayisyen an, pou w wè sa y ap di w.

Men se vre. Ayiti pa ka yon peyi moun po Nwa ap viv ladan l, sepandan mòdèfòkè yo pran imaj yon Blan je vèt epi yo fè moun yo ap priye l kòm kwa se li ki Jezi yo a. Sa k touye m pi mal la sè ke ou wè moun yo twouve ap priye imaj mesye Blan je vèt la vre wi. Se pi gwo estipidite ke m te kapab ap viv etan ke moun.

Imaj, nan domèn “marketing,” sitou nan sa ki gen a wè a pwopagann [vann yon ideyoloji ak yon filozofi], reprezante yon gwo bagay. Lè yon moun ap gade yon imaj tout tan e pou lontan, imaj sa a vin anrejistre nan sibkonsyan moun sa a. E lè moun sa a atribye imaj sa a a yon moun oubyen yon choz, chak lè li bezwen fè referans a choz la oubyen moun nan nan panse l, se imaj sa a ki anrejistre nan sibkonsyans li a li dekese nan panse l epi li mete l deyò. Se sa yo rele an Anglè “visual effect” la, sitou nan domèn “marketing.”

Ban m bay nou yon ti egzanp de yon eksperyans pèsonèl ke m te fè pou m ka ilistre sa m vle di a, yon fason k ap pèmèt nou konprann pi byen ki enpòtans imaj genyen nan reprezantasyon ak idantifikasyon.

M pase 7 lane kay frè Gonayiv yo [“Frères de l’Instruction Chretienne”] nan kad edikasyon primè m. Kay frè yo se yon enstitisyon Katolik li te ye e li toujou ye. Andedan chak klas yo, te konn genyen yon gwo foto Jezi Blan je vèt ki ankadre nan yon ankademan ki plake sou panno devan an, kote tablo a ye a. Chak jou m te konn pase andedan klas la, pou kantite de tan m te konn pase nan klas la, m ap gade Jezi Blan je vèt sa a. Imaj sa a anrejistre nan sibkonsyan m pou lavi. Jis jounen jodi a, aprè bon nonb ane ki pase, chak lè m fèmen zye m pou m panse avèk Jezi, se imaj Blan je vèt sa a m toujou wè ki parèt. Tout efò m fè pou m retire imaj sa a nan panse m, li pa ka soti. M menm panse fò k se nan yon “mental rehabilitation program” pou m ta antre pou yo ta ede m retire imaj sa a nan sibkonsyan mwen. Alòs, nou wè ki enpak sikolojik imaj genyen nan ede nan andoktrinasyon yon gwoup moun?

Gen yon ti pawòl ki di si w bezwen yon sosyete yon jan ke ou vle l ye, ou dwe kòmanse fè travay la nan timoun k ap leve yo, paske timoun pi fasil pou yo andoktrine ke granmoun. Se sa ki fè m gen gwo pwoblèm avèk travay moun sa yo ki nan relijyon pèpè sa yo ap fè andedan peyi a. Yo deranje pèp Ayisyen an, sitou a travè lekòl yo mete andedan peyi a. Se pa mete lekòl la ki pwoblèm nan non… pwoblèm nan se ki sa yo vle akonpli avèk lekòl sa yo ki pwoblèm nan. Lekòl sa yo ke yo mete andedan peyi a antre nan kad estrateji relijyon pèpè sa yo pou yo ka fè doktrin y ap vann nan byen chita nan sosyete a.

Ayiti se tankou yon savann kote tout bèt vin pwonmennen, fè sa yo vle, jan yo vle e lè lide yo di yo. Depi yon bagay se Blan je vèt ki fè l, otomatikman nan panse pa nou, li se bon bagay. Se pa tout fwa panse sa a revele l vrè. Majorite dè fwa, nou twouve nou nan erè avèk tèt nou, paske moun sa yo gen pwòp ajannda pa yo, ki toujou kontrè a ajannda pa nou menm Ayisyen.

Alòs, pou nou retounen nan sijè n ap trete a, m vle di nou ke koulè Jezi gen gwo enpòtans. Si li pa t enpòtan, nan tout sosyete moun relijyon pèpè sa yo t ap eseye etabli yo, ou t ap wè yo t ap reprezante Jezi nan yon fason pou l sanble avèk moun ki nan sosyete a. Gen yon rezon ki fè yo pa fè sa… gen yon rezon ki fè Jezi pa yo a sanble avèk yo. Se pou yo ka pwopaje oubyen pwomote filozofi “White supremacy” yo a, ki pou fè w kwè nan siperyorite ras Blan je vèt la sou moun Nwa yo ak moun lòt ras yo. Konsa, lè w kanpe devan yon Blan je vèt, pou w ka toujou kwè nan panse pa w ke li siperyè a ou menm, ou enferyè a li menm. Se konsa yo kenbe w nan lesklavaj mantal la, se konsa yo anprizone w sikolojikman.

Nou dwe konprann estrateji moun Blan je vèt yo si nou vle konbat yo. Konbat yo pa p fasil non, sitou lè nou annafè avèk yon dal anbasadè [moun po Nwa tèt grenn tankou nou] ke yo genyen nan mitan nou, ki kwè yo pi Blan je vèt ke Blan je vèt yo, e yo pi Kretyen ke moun sa yo ki te envante relijyon pèpè ki rele Kretyènte a.

 

Apr 16 2017

Yon Ti Mesaj A Tout Ayisyen Alawonnbadè

Nou dwe elimine tout fèt Katolik yo ke Leta nou an chwazi fete nan kalandriye fonksyonman li.

Leta nou an pa yon Leta Katolik, li se yon Leta de kilti Vodou. Dayè, se Seremoni Bwa Kayiman an, ki te fèt nan lanwit 14 Dawou 1791 la, ki t ap vin pote linite ak konsyantizasyon nan mitan zanzèt nou yo pou yo te ka fè sa ki gen pou te fèt pou yo vin kreye nasyon lib sa a ke yo pral mete kanpe devan lemond antye jou ki te 1 Janvye 1804 la. Nou dwe klè sou sa. Si n pa ka klè sou sa, deja, nou gen yon pwoblèm teknik k ap anpeche n dakò pou n avanse nan konvèsasyon sa a.

Etan ke Demokrat ki toleran, ki kwè nan “pluralism,” nou TOLERE tout moun ki pa kwè nan sa nou kwè yo nan peyi a, ki se yon dwa ke tout moun genyen. Men sepandan, nou pa p tolere pou Katolik yo panse y ap vin enpoze bagay yo a sou nou.

Tout fèt ke Legliz Katolik ap fete, Leta nou an fè fèt sa a yo jou ferye pou li, kòm kwa pèp Ayisyen an se yon pèp Katolik li ye. Nou pa p pran bagay sa a ankò paske li pa fè sans e li pa lojik.

Nou pa ka yon pèp Vodou ki libere tèt li de lesklavaj —yon lesklavaj ki te esponnsorize pa Legliz Katoli, ki te jwenn benediksyon l nan men Legliz Katolik, ki te benefisye Legliz Katolik –epi pou n twouve ap nasyonalize e selebre fèt Legliz sa a. Nou pa twouve bagay sa a pa nòmal nan zye pa nou? Sa a se yon estipidite absoli e san parèy.

Katolik yo chwazi fete fèt yo, se koze ki gade yo. Men Leta a an jeneral pa ka chwazi fete yo.  Nou pa ka chwazi fè de fèt sa yo jou ferye pou Leta a. Nou pa p pran lòbèy sa a nan men Blan je vèt Legliz Katolik yo ankò. Sa a nou dwe klè sou li.

Se sèl an Ayiti wi kòm peyi m viv ladan l m wè betiz konsa fèt. Nan tout tan sa yo ke m fè ap viv Etazini an, m pa janm wè Leta Ameriken pran jou fèt Katolik yo pou jou ferye non. Epi nou menm, Leta nou an ferye pou tout fèt Legliz Katolik ap fete yo? Nou pa twouve anyen mal nan sa? Di m nan konbyen peyi Mizilman nou wè tenten konsa fèt. Epi nou tolere sa fèt nan peyi Vodou nou an?

Konbyen fèt nan kalandriye Vodou a ke Leta nou an selebre, ke Leta nou an pran kòm jou ferye? M kapab di zewo, paske Legliz Katolik, nan konkòday avèk pouvwa politik la andedan peyi a, te dyabolize Vodou nou an; yo te menm entèdi Vodouizan yo pratike fwa yo jan tout moun gen dwa fè sa nan peyi a.

Seremoni Vodou Bwa Kayiman an, si nou selebre l, nou pa selebre l pou apwòch mistik e espirityèl seremoni an non, nou selebre l pou enpòtans istorik li. Alòske se pi gwo fèt Vodou ki ta sipoze jwenn anpil enpòtans devan Leta a. Non, nou kite Blan je vèt Katolik yo ap pase nou lòd, kòm si nou pa t libere nou de lesklavaj ke yo menm te enpoze sou nou an.

Ban m di nou byen, frè ak sè Ayisyen mwen yo: Liberasyon nou de lesklavaj, ki vin fè nou yon pèp lib e endepandan an, se pa t yon kado ke Blan je vèt yo te fè nou non… se batay nou te batay pou n te genyen l… se san nou ki te koule pou n te genyen l… se mouri nou te aksepte mouri pou n te jwenn li. Epi jodi a pou n aksepte ap banalize l? Ki sa nou fè avèk konsyans nasyonal nou, hen? Ki sa nou fè avèk konsyans de pèp nou, hen? An nou pran konsyans. An nou louvri zye nou. Se nan zafè fèmen zye priye sa a wi, ou wè nou kite yo vòlè konsyans nasyonal nou nan men nou an.

Jun 15 2016

Lavalas Privert Ale, Ki Direksyon n ap Bay Peyi a?

Etan done ke nou konstate ke Lavalas Privert pa prezidan peyi a ankò [si misye ta gen malè mete pye li nan Palè a kòm prezidan peyi a, sa l pran se pa l], ki sa ki pou fèt kounyè a pou n remete kanpe enstitisyon sa a ki rele “prezidans” la?
 
Men sa ke nou konseye ki pou fèt:
 
1. Konsèy Ministeryèl la, ki gen nan tèt li PM Enex Jean-Charles, ap pran direksyon peyi a an atandan ke nou jwenn yon akò k ap fè chwa de yon prezidan pwovizwa.
 
2. Reprezantan 3 pouvwa Leta yo [Ekzekitif, k ap reprezante pa PM Enex Jean-Charles, Lejislatif ak Jidisyè], reprezantan pati politik ki reprezante nan Paleman an, reprezantan sektè ekonomik la ak reprezantan sektè sosyete sivil la ap reyini pou yo jwenn yon akò pou yon prezidans pwovizwa k ap gen yon misyon byen defini, k ap gen ladan li konklizyon pwosesis elektoral la.
 
Noumenm, n ap mande pou n pa repete erè grav sa a ke nou te fè a lè n te pran yon politisyen mete nan tèt peyi a pwovizwaman ki pou te vin fè eleksyon yo.
 
Nou pa bezwen okenn politisyen ankò nan tèt peyi a, paske tout politisyen gen kat ki kache anba manch palto yo pou yo ka dirije peyi a nan avantaj sektè politik ki gen menm tandans politik ke yo a.
 
Nou pral nan Kou Kasasyon dirèk dirèk, san gade dèyè pou n pran jij ki pi “legit” la, ki ranpli kondisyon rekiz yo, ki pa gen fòs kote, ki pa ni Lavalas ni Tèt Kale, ki pa ni de goch ni de dwat pou n mete nan tèt peyi a pou li vin kondi nou nan eleksyon.
 
Lòbèy politik ke peyi a te twouve li ladan an pandan mwa ki sot pase yo F-I-N-I fini. Moman an rive pou n bay peyi a yon lòt direksyon, pou n retounen mete peyi a sou wout desans politik e administrativ la ankò.
 
Lè w pran yon teworis, vagabon, sansal, malandren ou mete l nan tèt yon peyi, se nòmal pou teworis, vagabon, sansal ak malandren parèy li panse yo ka fè lalwa, yo ka fè sa yo vle, jan yo vle e lè yo vle nan peyi a. Se yon peyi n genyen, se pa yon gagè. Alòs, Abraham di ase.
May 10 2016

Lame Nou an Pa p Kraze!!!

Ayè maten, jou ki te Lendi 9 Me a, nou aprann ke Kò Jeni Militè a, ki gen anpil jèn ki te ale pran fòmasyon militè ak teknik sou jeni militè nan plizyè peyi nan Amerik Latin nan, te leve kanpe kont move tretman, menas ak presyon ke otorite an plas yo ap fè sou yo nan lide pou yo kraze kò a epi voye yo ale lakay yo pou y al kalewès, pou y al grate santi menm jan majorite jèn fanm ak jèn gason malerezman ap fè andedan peyi a. Yo te arive anpeche gwo tèt nan Ministè Defans la antre nan lokal Ministè a.

Nou regrèt, kondane e deplore aksyon sa a. Men eskè se jis ke la pou sa a ta rive? Nou pa kwè se jis ke la non bagay la ta sipoze rive –si nou te gen moun responsab nan tèt peyi a.

Antan ke yon ansyen militè ke m ye, ki te sèvi nan Lame Amerikèn pandan plizyè ane, m ap voye yon mesaj klè bay frè sòlda m yo pou m di yo ke se pa fason sa a pou yo t ap aji non, men m konprann yo. M kanpe solidè avèk yo a 100%. Se sitiyasyon ki fè aksyon. Tout bèt jennen mòde. Si yo te annafè avèk moun ki vize peyi, moun ki t ap travay nan enterè peyi a tout bon vre, se pa konsa yo t ap aji paske yo pa t fòme yo pou y ap aji nan yon fason  endisipline konsa. Si yo pa t annafè avèk yon dal iresponsab, se pa t ap janm mòd endisiplin sa a yo t ap montre a otorite sivil la ki sipoze gen kontwòl tout fòs lame nan peyi a.

M ap di frè sòlda m yo pou yo kenbe fèm nan mouvman yo a. Se pou yo kanpe pou yo defann enterè nasyon an kont tout èni –Ayisyen tankou etranje.

Jocelerme Privert avèk tout akolit Lavalas li yo, nèg sa yo se ènmi peyi a yo ye. Yo dèyè kraze tout enstitisyon peyi a pou yo kapab mete kanpe yon pouvwa diktatoryal k ap pi mal ke pouvwa diktatoryal Jean-Bertrand Aristide la. Se nou ki pou fè echèk a plan makab, plan makyavelik sa a ke yo genyen an.

Kraze enstitisyon antre nan kad ideyoloji Lavalas la menm. Fò k nou pa bliye ke se yo menm, menm moun Lavalas sa yo, ki te kraze Lame d Ayiti nou an nan lane 1995. Yo fin kraze l, yo rele Blan [MINISTA] vin ranplase l. E nou wè ki peripesi pèp la ap pase avèk Blan sa yo. Yo fin fè Blan yo antre, se yomenm ankò nou wè tout jounen k ap fè manifestasyon nan lari a pou mande yo ale.

Fwa sa a, frè militè m yo, Lame pa nou an pa p kraze. Fò k se sou zantray nou pou yo pase avan yo kraze l.

Pa ka gen peyi san fòs lame l. Se ki vizyon ak misyon n ap bay lame a ki enpòtan, e se sa a tou k ap fè tout diferans la. Nou bezwen yon lame pwofesyonèl ki la pou sèvi e pwoteje nasyon an kont tout menas –natirèl e imèn

Se pou Leta a estriktire lame a, bay li yon kad legal avèk yon misyon byen defini pou l itil peyi a. Se pou sa jèn sa yo te pran fòmasyon militè e teknik ke yo te pran nan lekòl militè ke yo te pase yo.

Yon lòt fwa ankò, frè sòlda m yo, kenbe fèm pa lage. Majorite popilasyon an kanpe avèk nou. Yon peyi san lame se tankou yon lakou san lantouraj. E lè yon lakou san lantouraj, tout moun, tout vye bèt ka antre vin fè sa yo vle, vin fè lòbèy ki nan lide yo.

Alòs, frè sòlda m yo, mete zam nou prè pou n defann nasyon an kont ènmi sa yo ki pran peyi a an otaj la. Mete zam nou prè pou n mete pikliz sou griyo nenpòt madigra mal maske ki vini pou fè nou pè.

Sòlda pa janm pè, sòlda batay pou l mouri avèk lonè. Se sa yo te aprann nou. Lame nou an pa p kraze!!!. Moun ki gen grenn pase melon an va vin kraze l si l kapab.

Apr 27 2016

Komisyon Verifikasyon an ap Vin Mete Absè Sou Klou

Nou pa kanpe nan lojik komisyon verifikasyon an paske bagay sa a, ki ta sipoze vin rezoud kriz la, pral mete peyi a nan plis kriz toujou. Nan yon sans, se absè l ap vin mete sou klou a.
Yo di te gen “fwod masiv” nan eleksyon yo, ki bay nesesite pou n mete kanpe yon komisyon verifikasyon ki pou vin verifye eleksyon 25 Oktòb la, pa vre? Palmantè sa yo ki nan Paleman an, ki vote Prezidan Jocelerme Privert pou li vin prezidan an e apwouve Deklarasyon Politik Jeneral PM Enex Jean-Charles la, se pa nan menm eleksyon sa a ke yo di ki te gen “fwod masiv” la yo te pase?
 
Yo di se pou n mete kanpe yon komisyon verifikasyon ki pou vin retire palmantè ki mal eli yo e kandida pou prezidan ki benefisye de “fwod masiv” yo. An n di ke komisyon verifikasyon an ta jwenn efektivman vre ke gen plizyè palmantè ki te mal eli e ke yo ta deside mete yo deyò nan Paleman an. Si w ap mete yo deyò, etan done ke yo te vote pou Prezidan Privert vin prezidan, misye ap tou tonbe wi; etan done ke yo te vote Deklarasyon Politik Jeneral PM Enex Jean-Charles la, se di ou tou di misye pa PM ankò wi, paske se palmantè ki te mal eli sa yo ki te vote pou ratifye misye.
 
Se sa ki fè nou retwouve nou nan refleksyon Depite Cholzer Chancy a, ki repòte nan Le Nouvelliste ki soti jou Lendi, 25 Avril, 2016 la, nan yon atik ki di Cholzer Chancy hausse le ton et menace Jocelerme Privert. Misye fè anpil sans nan refleksyon l.
 
Ki sa nou pwopoze, etan done ke komisyon verifikasyon sa a ap vin lage peyi a nan plis pwoblèm?
 
Nou pwopoze yon solisyon ki chita sou yon filozofi byen senp: “Nou pa bezwen pitit la sanble ak papa, se bon akouchman nou bezwen.” Se pa premyè eleksyon k ap fèt nan peyi a ki gen pwoblèm ladan l. E tout otan ke nou pa gen yon KEP pèmanan ki pou mete kanpe yon estrikti/sistèm elektoral serye, n ap toujou gen pwoblèm chak aprè eleksyon fin fèt.
 
Nou pwopoze:
 
1. Pa gen okenn komisyon verifikasyon ki ap monte;
 
2. Pa gen okenn palmantè y ap mete deyò;
 
3. KEP a sipoze aplike rekòmandasyon ki te fèt nan rapò Komisyon Evalyasyon Desroches la, ki pou fikse pwoblèm ki gen nan sistèm nan pou ke jan de pwoblèm sa yo pa repete nan pwochèn eleksyon ki pral fèt la;
 
4. N ap fè yon 2zyèm tou prezidansyèl nan mwa Jiyè a avèk 10 kandida ki te soti premye nan eleksyon 25 Oktòb yo, epi sa ki genyen an tou prezidan.
 
Se pou n itilize sajès politik nou pou n pran desizyon ki fè sans pou n pa jete peyi a nan plis tèt chaje ki pa p bon pou okenn moun. Peyi a se pou nou li ye, se nou ki pou fe sakrifis pou nou pa lage l nan tchouboum. An n mete sou kote enterè pèsonèl nou pou nou ka bay priyorite a enterè peyi nou an, Ayiti, peyi sa a ke nou tout nou renmen nan fason pa nou. 
Sep 24 2015

Pa Vote Grapyay, Chalatan, Betizè, Ransè, Azizwèl ak Zagribay

Liberi, menm jan avèk Ayiti, se yon peyi ki t ap andire anpil gwo pwoblèm ekonomik e politik. Pou rezoud pwoblèm ekonomik e politik sa yo, Liberyen yo pa ale chèche grapyay, chalatan, betizè, ransè, azizwèl ak zagribay non pou yo mete nan tèt peyi a; yo mete yon moun ki gen kapasite entèlektyèl, ki gen eksperyans nasyonal e entènasyonal, e ki konn ki jan yo rezoud pwoblèm ekonomik ak polotik nan tèt peyi a.

Alòs, yo eli Ellen Johnson Sirleaf, yon dam ki pran yon metriz nan ekonomi nan Inivèsite Harvard, ki gen eksperyans nasyonal e entènasyonal [li te minis finans soti 1979 pou rive nan ane 1980 sou Prezidan Tolbert epi li te yon kad nan Bank Mondyal].

Jounen jodi a, gras a lidèchip Prezidan Sirleaf, non sèlman estabilite politik retabli nan Liberi, ekonomi peyi sa a se youn nan ekonomi sou Kontinan Afriken an k ap avanse e devlope a gran vitès.

Nou ka fè sa tou an Ayiti wi –si nou mete tèt nou an plas sou zepòl nou pou n vote yon moun ki kalifye e ki gen eksperyans pou n mete nan tèt peyi a.

Se pa paske moun nan se yon bon kole boyo, li fè siksè ladan l, pou w pran l mete nan tèt yon peyi pòv pansan ke li pral fè siksè nan tèt peyi a;

Se pa paske moun nan se yon bon komèsan, li fè siksè nan komès la, pou w pran l mete nan tèt yon peyi pòv pansan ke li pral fè siksè nan tèt peyi a;

Se pa paske moun nan se yon bon prèt oubyen pastè, li trè rekoni e enfliyan nan peyi a, pou w pran l mete nan tèt yon peyi pòv pansan ke li pral delivre rezilta nan tèt peyi a;

Se pa paske moun nan se yon bon plantè bannann, li fè siksè nan plantasyon li a, pou w pran l mete nan tèt yon peyi pòv pansan ke li pral fè siksè nan tèt peyi a;

Se pa paske moun nan se yon veteran jounalis ki fè non l deja nan medya a, li fè siksè nan jounalis la, pou w pran l mete nan tèt yon peyi pòv pansan ke li pral fè siksè nan tèt peyi a;

Se pa paske moun nan te konn ap mache fè bri sou radyo tout lasent jounen, fè manifestasyon rache manyòk tout lasent jounen, fè dezòd nan peyi a lè lide l di l, se nan konsa li fè moun konnen l, epi pou w pran l mete nan tèt yon peyi pòv pansan ke li pral fè siksè nan tèt peyi a;

Se pa paske moun nan konn pale bèl Fransè, li fè yo konnen l kòm yon nèg ki pale bon Fransè nan peyi a, epi pou w pran l mete nan tèt yon peyi pòv pansan ke li pral fè siksè nan tèt peyi a.

Si w malad nan kè, e ke ou bezwen yon doktè/chirijyen kè ki pou opere nan kè w pou bay ou lavi, m pa kwè ou pral pran yon chalatan vin fè operasyon sa a, pa vre? M pa kwè ou pral pran yon chirijyen kè ki apèn fini avèk rezidans li [apèn li genyen yon 2 lane eksperyans] vin fè gwo operasyon seryez sa a sou ou, pa vre? Ou pral chèche yon veteran chirijyen kè, ki gen konbyen ane eksperyans, ki fè konbyen jan de operasyon sa yo deja avèk siksè pou vin fè operasyon sa a nan kè w la, pa vre?

Ebyen, se menm jan an li sipoze ye pou yon peyi ke ou renmen tout bon wi. Ou pa pral pran grapyay, chalatan, betizè, ransè, azizwèl oubyen zagribay, moun ki pa prepare, moun ki pa gen eksperyans pou w vin mete l dirije peyi sa a. Ou bezwen yon moun ki konpetan, ki gen eksperyans nasyonal ak entènasyonal, ki pwouve sa l ka bay deja nan tèt peyi sa a. Alòs, noumenm sa yo ki gen pou ale nan eleksyon pou n ka chwazi moun ki gen pou vin nan tèt peyi a, m swete nou itilize bon sans nou pou n pa fè chwa k ap vin mete nou nan plis kalamite ke sa nou ye jounen jodi a.

Aug 22 2015

Anpil nan Medam Ayiti yo ap Chèche Nèg Ki Pou Jere Yo

Women fear violence

Anpil nan medam [m pa di tout non] an Ayiti yo ap chèche nèg ki pou jere yo; mizè a tèlman boule nan peyi a, medam yo di w tout bèt jennen mode, se sitiyasyon ki fè aksyon.

Lekòl/edikasyon sanse pa bay ankò jan sa te ye nan tan lontan. Jèn fi a fin fè etid li, li gen yon diplòm ki di ke li kalifye pou l itil peyi l nan yon domèn, men pou li jwenn yon travay pou li ka ede tèt li, fanmi li ak kominote li, fò k li aksepte a kondisyon ke travay la vini avèk li yo [anpil fwa kondisyon sa yo pa nan “job description” ki defini travay la].

Souvant fwa, si se yon gason k ap ede fanm nan jwenn travay la, li ekzije kòm kondisyon fò k li taye fanm nan, fò k fanm nan se fanm konyen li [menm kant misye se yon mesye marye]; si se yon fanm k ap fè l jwenn travay la menm nan, fò k li antre nan fwote krèk avèk jèn fanm nan.

Kondisyon sa yo pa nan “job description” ki defini travay la sou papye non, men se yon seri de kondisyon ke jèn fanm nan oblije soumèt a yomenm si l vle travay pou li “sòti” nan mizè katchapika sa a ke l ap viv ladan li a. Epi pafwa, menm jan avèk Lea Kokoye –ke Maurice Sixto, gwo pototrik gason Gonayiv sa a, te toujou konn rakonte nou de li a –se jèn fanm sa a ki premye pitit manman l ak papa l, tout espwa fanmi an vin tonbe sou do l [se pou li degaje l jan l konnen pou li jwenn kichòy pou li ede rès kòd fanmi an].

Vin jwenn ankò nèg Dyaspora yo ki vin ajoute lo pa yo nan malediksyon sa a k ap wonje sosyete Ayisyen nan.

Sosyo medya yo vin louvri yon fenèt ant fanm an Ayiti a k ap chèche zafè a ak nèg Dyaspora yo [trè souvan nèg sa yo gen fanm yo nan peyi etranje kote yo ye a] k ap chèche koko vakans yo pou lè yo ateri dèyè a pou yo ka jwenn pou y ap konyen.

Se sa ki vin fè majorite dè fwa ou tande nèg nan Dyaspora yo ap fè nenpòt 3 a 4 vwayaj pa ane an Ayiti. Lè konsa yo di w yo renmen Ayiti, yo pa ka fè 6 mwa pou yo pa ale vizite –yon fason pou yo ka fè nèg tankou m yo ki gen plis pase 10 lane depi yo pa ale Ayiti yo “feel bad,” kòmsi yo pi Ayisyen pase w [lol]. Epi konnen w pa konnen ki chawony k ap bay yo tanta konsa ki fè yo pa ka rete chita nan pye fanm yo isit nan peyi etranje kote yo ye a, fò k y al manje moun Ayiti.

Jèn fanm Ayisyèn nan sanse livre a limenm. Jan Prezidan Preval konn di an, se naje pou l naje pou l sòti. Li nan mitan yon dlo ak anpil pwa lou sou do l, fò k se bon bras pou l ap fè pou li mete tèt li deyò. Si se pa sa, l ap nwaye. E lè l nwaye a, se pa li sèlman k ap nwaye a non… gen tout yon tribi [kòd fanmi li oubyen “extended family” li nan lang Anglèz la] ki depann de li k ap nwaye avèk li paske se li ki sanse ap pote yo sou do l.

Leta demisyonè sa a pa bay fanm yo regle anyen pou li. Nou tande gen òganizasyon k ap batay pou fè respekte dwa fanm yo nan peyi a, men m ap mande m si se wè yo pa wè sa k ap pase jèn fanm nou yo.

Antouka, lè m ap reflechi sou bagay sa yo, lè bagay sa yo ap brase bil mwen konsa, se nan pye Maurice “Moy” Sixto m ale chita pou li rakonte m pi byen istwa Lea Kokoye a, yon fason pou m ka pi byen konprann reyalite sosyeekonomik sa a, ki sòti pou fè m fou a.

Aug 16 2015

[Videyo] Vin Aprann Souse Bwa Nèg Nou Nan Men Daphney

oral-sex-cancer-

Espri majorite frè ak sè Ayisyen m yo twò fèmen pou yo gade e konprann enpòtans videyo sa a. Taye se yon zafè toutafè natirèl ke sa ye, men sepandan anpil moun wont pou yo pale de sa nan konvèsasyon ke yo genyen avèk moun.

Pale de zafè taye a menm limenm, se bagay majorite Ayisyen [gason tankou fanm] pa santi yo konfòtab pou yo fè. Yo renmen taye, men yo pa ka pale de sa pou yo ka gen konesans nan domèn nan.

Pwoblèm nan se yon pwoblèm edikasyon serye ke li ye. Le fèt ke majorite nan nou fè edikasyon akademik nou an Ayiti, kote zafè edikasyon seksyèl andedan lekòl sanse pa ekziste menm, sa vin kreye yon gwo konplèks lakay nou pou n ap pale de taye an piblik e an prive. Depi ou ta alèz pou w pale de taye, moun yo tèlman enferyè nan fason ke yo panse, si se fanm ou ye, yo gentan kategorize w de tout vye bèt –bouzen, chawony, koupèz, pèlen, chacha, moun fini, elatriye. 

Menm andedan kay an prive w ap pale avèk moun nan wi, li enkonfòtab pou l pale de sijè ki gen afè taye ladan l, kòmsi yo pa bezwen edike yo sou bagay konsa.

Ebyen, se rezon sa a wi ki fè anpil nan nou ap antre nan taye san preparasyon sikolojik, entèlektyèl e edikasyonèl, ki trè souvan toujou mete nou nan cho. Se yon gwo danje sa ye.

Taye se menm jan avèk nenpòt ki enstriman danjere –tankou zam, machin, elatriye –ki ka koz lavi nou. Alòs, si n ap antre nan fè bagay konsa, fò k nou antre ladan l avèk konesans sou ki jan pou n sèvi avèk li pou n pa tonbe nan tèt chaje –pou n pa pran vye maladi epi pou n pa tonbe nan fè pitit san preparasyon, k ap deranje lavi nou.

M bat yon gwo bravo pou Daphney ki pran tan li pou l ap edike anpil fanm Ayisyèn ki pa konnen ki jan pou yo souse bwa nèg yo, ki jan pou yo bay nèg yo bon sousad nan gou Jezi. Alos, m swete nou aprann kèlke choz nan gade videyo a.

P.S. Daphney fè videyo a nan lide ke se bwa nèg nou n ap souse. Li pa voye n al pran bwa nenpòt nèg ki rèd epi pou n ap foure nan bouch nou pou n ap souse. Gen maladi ke w ka pran nan souse bwa. Alòs fè atansyon e pran prekosyon.

Aug 14 2015

Pa Gen Fè Moun Mal Nan Relijyon Vodou a

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Nan Vodou a, menm jan ak tout lòt relijyon ki ekziste sou tè a, gen moun ki gen bon kè e gen moun ki mechan. Sa pa vle di ke moun nan k ap fè sa k mal la se relijyon Vodou a ki fè l ap fè l.

Se menm jan avèk denominasyon Katolik la, ki te ankouraje e esponnsorize lesklavaj, yon sistèm malveyan, mechan, malfektè, elatriye. Èske m ka di ke se relijyon Kretyèn nan ki fè moun yo t ap pratike l? Non, m pa ka di sa. Fò k m ta yon inyoran sèlman pou m ta di yon bagay konsa. Alòske te gen Katolik nan tan lesklavaj ki te kont lesklavaj. Se sa ki fè ke ou pa ka kondane relijyon Kretyèn nan. Si w ap kondane, se pou w kondane moun mechan sa yo ki t ap pratike lesklavaj la nan relijyon an.

Al Qaeda [Bin Laden avèk gwoup Mizilman parèy li yo], ki fè anpil mal nan non Allah ak Islam. Èske poutèt sa m ka kanpe pou m di ke Islam se yon relijyon malfektè, teworis li ye? Non, m pa ka di sa. Pandan ke Al Qaeda ap teworize moun nan non Allah ak Islam, w ap jwenn Mizilman parèy li k ap kondane zak teworis yo, k ap di ke pa gen jan de zak sa yo nan Islam, ki se yon relijyon k ap preche lanmou, amoni ak lavi.

Ku Klux Klan, yon òganizasyon Kretyèn ki fè moun Nwa yo anpil mal isit Ozetazini [li gen anpil malfektè Blan ladan l], èske m ka chita pou m di ke se relijyon Kretyèn nan ki pa bon pou sa? Non, m pa ka di yon bagay konsa. Fò k m ta yon inyoran gwo zago sèlman pou m ta repete yon betiz parèy.

Hitler, ki touye apeprè 6 milyon Jwif nan peyi Almay, se yon Kretyen misye te ye. Èske m ka baze m sou zak malfektè, zak kriminèl li a pou m di ke relijyon Kretyèn nan se yon relijyon k ap fè mal, yon relijyon k ap touye moun li ye? Non, m pa ka di sa. Fò ke m ta yon inyoran gwo zago sèlman pou m ta repete yon betiz parèy.

Vodou a pa gen fè moun mal ladan l. Se yon relijyon –menm jan ak tout relijyon ki ekziste –k ap simaye lanmou, laverite, Vodou Blanlajistis, linyon, lapè, demokrasi, amoni ak lavi, ke nou jwenn nan pawòl Granmèt la. Sèl diferans ki genyen ant Vodou a ak lòt relijyon yo sè ke Vodou a se relijyon pa noumenm Ayisyen li ye, lòt yo se relijyon pèpè ke Blan Koumann pote bay nou pou yo fè nou rayi pwòp tèt nou, pou yo fè nou kwè ke nou enferyè, e pou yo ka kenbe nou nan lesklavaj mantal.

Alòs, nan tout relijyon, relijyon Vodou a se youn ladan yo, w ap jwenn bon ak move moun. Se noumenm lèzòm ki konsa. Lè malfektè a fè zak mechanste li a, sa pa vle di ke se relijyon li ladan li a ki pa bon. Pou m ta di sa, fò ke tout moun alawonnbadè ki nan relijyon an ta malfektè. Se sa ki fè ou pa ka defini yon relijyon an fonksyon de zak kèlke moun mechan, kèlke malfektè ki nan relijyon an ap komèt. Se pa relijyon an ki pa bon, se pito kè noumenm lèzòm ki nan relijyon an ki pa bon, e se sa ki pòte nou a fè frè ak sè nou yo mal.

Anpi pawòl degrenngòch, pawol tèt anba ke nou te konn abitye tande e nou kontinye ap tande sou Vodou a pa chita sou anyen. Pawòl sa yo fè pati de yon kanpay pwopagann kont Vodou a, ke moun Pwotestan yo ak moun Legliz Katolik yo, nan tèt kole avèk gouvènman restavèk Blan ke nou te konn abitye genyen yo, t ap fè mache andedan peyi a pou te ratibwaze relijyon Vodou a, relijyon pèp Ayisyen an, sou bout tè sa a ke zansèt nou yo te mouri kite pou nou an.

Aug 1 2015

Entènèt la Bay Lang Kreyòl Ayisyen an Anpil Jarèt

Kreyol Nou Ye

Elèv lekòl k ap aprann an Kreyòl sa y ap aprann nan lekòl la

Entènèt la vin bay Kreyòl la anpil jarèt. E m renmen ekstansyon ke lang la ap pran an. Nan yon sans, m te kapab di ke Ayisyen an mete Fransè a sou ban rezèv pou lè li bezwen l.

Tan lontan an, tan kote si w pa pale Fransè Mawon an yo pa konsidere w kòm moun nan, tan sa a sanse ap retire kò l pitipiti. Moun ou wè ki gen santiman sa a lakay yo toujou yo se granmoun lontan yo pou laplipa. Men jèn yo pa gen pwoblèm sa a. Okontrè, si w pa pale Kreyòl avèk yo lè w ap adrese w avèk yo, yo kategorize w kom yon zuzu. E depi yo plake etikèt zuzu sa a sou do w, ou vin parèt tankou yon ridikil, yon moun k ap fè enteresant nan sosyete a.

Kreyòl la vin kraze tout baryè sikolojik ki te lakay Ayisyen an, ki te fè l pè di sa l santi, sa k nan kè l, e sa k nan panse l an Fransè; li te pè pou l pa t fè fot gramatikal ak sirèt lè la p pale pou moun pa t fè blag sou li e pou yo pa t pran l pou moun sòt.

M gen 5000 moun pou pi piti sou paj Fesbouk mwen an, e m kapab di nou ke se trè, trè raman pou m jwenn yon pos ki ekri an Fransè k ap pase sou “News Feed” mwen an. An majè pati, Ayisyen an poste ide l an Kreyòl sou rezo sosyo yo.

Bon, ou gen dwa entwodui yon pos an Anglè oubyen an Fransè, epi konvèsasyon an oubyen deba a, pou laplipa, vire an Kreyòl. Epi sa w tande a, Kreyòl la ap layite kò l, l ap taye banda.

Jwèt la gen pou l vin pi bèl toujou nan men nou lè plan pou Kreyòl la vin zouti pedagojik pou yo aprann/enstwi/edike timoun nou yo nan lekòl vin yon reyalite.

M ap di mèsi pou entènèt la –espesyalman pou rezo sosyo yo, tankou Fesbouk, Twitè, Enstagram, elatriye –pou kontribisyon yo pote nan vilgarizasyon lang Kreyòl la, ki vin bay lang la plis jarèt ke li te genyen avan.

Anpil etranje ki sou paj Fesbouk mwen an, ki pa t janm te konn fè konesans avèk òtograf Kreyòl la nan vi yo, se gras a entènèt la ki vin ekspoze yo avèk li.

Avèk entènèt la, tout manti kapab. Li klè tankou se dlo kokoye ke lang Ayisyen an se Kreyòl li rele; li pa ni Fransè, ni Anglè, ni Panyòl. Sa k pa kontan, ale kaladja nan fènwa.